Z Borowiecka przez Kupno do Sieńska. O nazwach miejscowych po 1945.

Dzisiaj znowu będzie trochę kolejowo. Ale zamiast szukać w krzakach starych torów, popatrzymy, siedząc wygodnie (?) przed komputerem, na mapę. 

Zakładam, że czytają to osoby, które z pociągami kiedyś miało do czynienia, co wobec katastrofy i zapaści kolejowej ostatnich lat wcale nie jest takie oczywiste, szczególnie wśród najmłodszych. 

Otóż podróżując pociągiem, w czasach przedkomórkowych i przedinternetowych, chcąc sprawdzić dalsze przesiadki, połączenia, rozkłady, itd. udawało się do konduktora, który dysponował tzw. Sieciowym Rozkładem Jazdy Pociągów. Ta sporej objętości książeczka zawierała tabelę wszystkich rozkładów jazdy w Polsce. Kiedy sprawy kolejnictwa przestały być tajne, strategiczne, ważne z punktu widzenia obronności państwa itd., nawet zwykły śmiertelnik mógł kupić taki rozkład i używać go do własnych celów. 

Oczywiście, SRJP nadal są wydawane i używane, ale wobec ilości zmian i odwołań utrzymanie ich w stanie aktualności drukując ciągłe poprawki jest sporym wyzwaniem (niemniej sportem tym, zaliczanym do ekstremalnych,  zajmują się niektórzy, np. na grupie usenetowej pl.misc.kolej). Załącznikiem do SRJP była mapa połączeń (jest pewnie dalej, ale linii na niej jest przynajmniej o połowę mniej). Jeśli porównamy dwie takie mapki, powiedzmy z lat 50. XX wieku i dziejszą, okaże się, że sieć kolejowa (szczególnie na Dolnym Śląsku) jest dziś bez porównania rzadsza, niż przed kilkudziesięciu laty. To wynik “sprawnego” zarządzania tą siecią w ciągu ostatnich dziesięcioleci. Ale o tym innym razem, bo nie tylko gęstość sieci rzuci się w nam w oczy. 

I tu dochodzimy do sedna sprawy. Nazwy stacji i przystanków, które obowiązywały w rozkładzie kolejowym z roku 1946, są nieco inne niż dziś. Mapę taką jakaś dobra dusza zeskanowała i wrzuciła do internetu (chylę czoła z tego miejsca, niestety, nie mogę się doszukać aktualnie gdzie to było, niemniej jednak kopię przezornie zapisałem na dysku).

Jak wiadomo, po wojnie ustalaniem nazw miejscowych na tzw. “Ziemiach Odzyskanych” (mniejsza teraz o poprawność i sens tego terminu) zajmowała się Komisja Ustalania Nazw Miejscowości. Dla części z nich nazw polskich po prostu nie było, więc zajęto się “radosną twórczością” i spora częśc tych nazw powstała jako określenia mniej lub bardziej nawiązujące do nazwy niemieckiej. Efekty były różne, niektóre z nazw nie przetrwały dłużej niż kilka powojennych lat. Zachowały się natomiast na mapie połączeń, którą prezentuję na początku wpisu. Wydaje mi się, że w roku 1947 nazwy miejscowości były już mniej więcej ustalone, jednak jak wiadomo, kolej działa powoli i ma wszystko "swoje" (tak jest do dziś, mają swoją sieć telekomunikacyjną, swoje nazwy, nawet kurs Euro mają "swój", czasem mocno różny od tego aktualnego), więc na mapie odnajdziemy relikty twórczej działalności geografów z warszawskiego ministerstwa. Albo przynajmniej urzędników kolejowych (nazwy "kolejowe" wcale nie musiały być, a często nie były takie same, jak urzędowe).

Mapa była drukowana dla całej Polski, jednak wyciąłem fragment dotyczący interesującego nas obszaru.

Ciekawsze przypadki w regionie kaczawskim (od zachodu):

Linia kolejowa Jelenia Góra - Lwówek Śląski:

Gronowiec - dzisiaj Jeżów. Nazwa niewątpliwie nawiązuje do niemieckiej (Grunau)

Bobrowice - dzisiaj Siedlęcin (niem. Boberröhrsdorf). Przypadek jak wyżej.

Pilchowice - Bobrzyck (niem. Mauer). Coś z Bobrem wspólnego mieć musiało...

Dąbkowiec - Dębowy Gaj (niem. Siebeneichen, "Siedem Dębów"). Coś z dębem jest na rzeczy...

Linia Marciszów - Złotoryja

Kupno - Wojcieszów (Kauffung). Chyba potraktowano zbyt dosłownie niemiecki czasownik "kupować".

Sieńsk / Sieńsk Stary - Świerzawa / Stara Kraśnica (Schönau, Alt Schönau). Próba tłumaczenia fonetycznego?

Wielisław - Sędziszowa (niem. Röversdorf). Jak nic od góry Wielisławki (Willenberg).

Kościelisk - Nowy Kościół (niem. Neukirch). Kościół to kościół...

Inne kaczawskie ciekawostki

Niemosyciec - Płonina (niem. Nimmersath). Coś to ma wspólnego z zamkiem Niesytno.

Polakowice - Płakowice (niem. Plagwitz). 

Ciekawostki dolnośląskie

Rąbieniec - Sędzisław. Niemiecki Ruhbank. 

Ziemsk - Kamienna Góra (niem, Landeshut). Nawiązanie do ziemi?

Borowieck - Wałbrzych. Tu nie lada zagwozdka, bo Wałbrzych nie miał w ogóle polskiej nazwy. Najpierw powstał więc chyba "Borowieck" (coś z Waldenburg), potem zdecydowano się importować nazwę czeską.

Borowieck - Starzyny - Stary Zdrój. Jak wyżej.

Borowieck - Dzietrzychów - Wałbrzych Główny. Kiedyś Waldenburg Dittersbach.

Kuźnick - Kowary (niem. Schmiedeberg). Temat: kuźnia...

Szydłów - Wojanów. Po niemiecku Schildau. Fonetyczne?

Włyńsk Zapust - Świeradów-Zdrój Nadleśnictwo. To chyba jedno z bardziej egzotycznych tłumaczeń (niem. Bad Flinsberg). 

Kaławsk - Węgliniec (niem. Kohlfurht).
Jawornik Świdnicki - Jaworzyna Śląska (Königszelt). Tu nazwa polska nie ma żadnego odwołania do niemieckiej (królewski namiot...)

Pisarzowiec - Szklarska Poręba (Schreiberhau).

Naturalnie, ciekawych nazw jest więcej. Sporo z nich kończyło się na -ck, -sk. Pamiątką jest (uznawany już dziś za zupełnie naturalną nazwę) Mirsk. Mir - pokój - Friedeberg. Ma to jakieś uzasadnienie. Rusycyzmem jest chyba też Pobiedna (pabieda?), z tym, że tu już nie ma nawiązania do nazwy niemieckiej (Wigandsthal)

Zachęcam do oglądania starych map. Oczywiscie, ciekawą lekturą byłaby również mapa uwzględniająca miejscowości położone nie tylko przy liniach kolejowych (chociaż nazwy zapewne nie będą już tak egzotyczne). A może ktoś ma taką mapę? Będzie trudno, bo wszak wszystko było tajne i poufne...